αιολική διάβρωση

Η διαβρωτική ενέργεια που αναπτύσσουν οι άνεμοι κατά την κίνησή τους πάνω στην επιφάνεια της Γης, τροποποιώντας έτσι την εξωτερική μορφή των διάφορων εμφανίσεων των πετρωμάτων, κυρίως στις ερημικές θερμές περιοχές και σε μικρότερη κλίμακα σε περιοχές με ιδιαίτερα φτωχή βλάστηση (υποερημικές περιοχές, παράκτιες ζώνες, περιοχές γύρω από παγετώνες κλπ.). Κατά κανόνα οι άνεμοι θεωρούνται ρεύματα τα οποία κινούνται από σημεία με υψηλότερη ατμοσφαιρική πίεση προς σημεία με χαμηλότερη, με κινήσεις λίγο-πολύ παράλληλες προς την επιφάνεια της Γης· η ροή τους όμως είναι συχνά ανώμαλη, με ρεύματα ανοδικά και καθοδικά, με περιδινήσεις και απότομες αλλαγές διεύθυνσης εξαιτίας στιγμιαίων τοπικών συνθηκών. Μέσα σε τέτοιες συνθήκες οι άνεμοι αποκτούν ορισμένη ποσότητα ενέργειας, με την οποία αποσπούν και μεταφέρουν σκόνη και κόκκους άμμου, από σημεία όπου άλλες –φυσικές και χημικές– επιδράσεις έχουν προκαλέσει τη γένεσή τους. Οι άνεμοι μερικές φορές απογυμνώνουν τα πετρώματα σε μεγάλες εκτάσεις (και αυτό συμβαίνει στην περίπτωση των ερήμων) οπότε δεν απομένουν παρά μόνο γυμνοί βράχοι (λιθώδεις θίνες, τα hammad της Σαχάρας) ή χαλίκια αρκετά βαριά· αυτά που δεν μπορούν να μεταφερθούν, σχηματίζουν τα ρεγκ (άλλος όρος που χρησιμοποιείται ιδιαίτερα για τις ερημικές περιοχές της Σαχάρας). Αυτή η δράση ανύψωσης, μεταφοράς και κύλισης πάνω στην επιφάνεια του εδάφους των λεπτών υπολειμμάτων της αποσύνθεσης των πετρωμάτων, την οποία αναπτύσσουν οι άνεμοι με τα ρεύματα τους, ονομάζεται αποφύσηση. Τα λεπτά υλικά, τα οποία μεταφέρει ο αέρας που κινείται, αποτελούν ισχυρό παράγοντα απόξεσης, ικανό να λειαίνει, να χαράζει και να τρυπά ακόμη και τα πιο σκληρά πετρώματα, δημιουργώντας έτσι ιδιαίτερους τύπους διαβρωτικών μορφών που χαρακτηρίζουν την α.δ. Αυτό το φαινόμενο διάβρωσης ονομάζεται απορρίνιση. Οι μορφές που παίρνουν τα πετρώματα με την α.δ. είναι συνήθως αρκετά χαρακτηριστικές στις λεπτομέρειες, ελάχιστα όμως στο σύνολό τους. Τα ανθεκτικότερα τμήματα των πετρωμάτων, πάνω στα οποία δρα σε μικρότερο βαθμό η απορρίνιση, καταλήγουν να προεξέχουν πάνω από τα λιγότερο ανθεκτικά, στα οποία σχηματίζονται κοιλότητες· έτσι προκύπτει μια χαρακτηριστική αιολική σμίλευση, σε σχήματα κυψελίδων, μικρών αυλάκων και κυπέλλων, δικτυωτών, δαιδάλων κ.ά. Χαρακτηριστικοί επίσης είναι οι λεγόμενοι μύκητες, βραχώδεις προεξοχές σε σχήμα χοντρής πλάκας πάνω στην κορυφή λεπτού στηρίγματος. Οι μύκητες σχηματίζονται από τη διαβρωτική ενέργεια του βαρύτερου υλικού, που το μετακινεί ο άνεμος χαμηλά, ξυστά σχεδόν προς την επιφάνεια του εδάφους. Η ενέργεια αυτή του βαρύτερου υλικού είναι μεγαλύτερη σε σύγκριση με την ασθενέστερη δράση του λεπτότερου υλικού, που μεταφέρεται αιωρούμενο. Στα κρυσταλλοσχιστώδη πετρώματα που είναι πιο λεπτοκοκκώδη, εμφανίζεται μια τυπική στιλπνότητα, η οποία ονομάζεται βερνίκι της ερήμου. Οι περιδινήσεις του αέρα μπορούν μερικές φορές να δημιουργήσουν στο έδαφος κυλινδρικούς ή κωνοειδείς λάκκους με κατακόρυφο άξονα, όμοιους με τις χύτρες που σχηματίζει η διαλυτική ενέργεια των νερών. Η δράση όμως του ανέμου δεν εκδηλώνεται μόνο πάνω στα ακίνητα πετρώματα, αλλά και αρκετά συχνά πάνω στα χαλίκια, που παίρνουν παράδοξες μορφές, ως αποτέλεσμα της απορρίνισης. Φαινόμενα α.δ. στην Ελλάδα είναι τα Μετέωρα. Η ενέργεια του ανέμου πάνω στους κροκαλοπαγείς σχηματισμούς της περιοχής είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία των βραχωδών εξάρσεων, σε ποικίλα σχήματα: στύλων, πύργων, πυραμίδων, τραπεζών κλπ. αιολικά αποθέματα. Αποθέματα που ο σχηματισμός τους είναι αποτέλεσμα της μεταφοράς από τον άνεμο μικρών τεμαχίων, τα οποία προέρχονται από την αποσάθρωση πετρωμάτων και της διαδοχικής εναπόθεσής τους σε τόπους που βρίσκονται λιγότερο ή περισσότερο μακριά από τον τόπο προέλευσής τους. Επειδή όμως και η ένταση των ανέμων και τα εμπόδια που συναντούν στην πορεία τους ποικίλλουν, γίνεται μια επιλογή του υλικού που μεταφέρεται, ανάλογα με το βάρος και τον όγκο του. Αποτέλεσμα της επιλογής αυτής είναι το ότι τα λεπτότερα στοιχεία βρίσκονται κατά κανόνα απλωμένα σε μεγάλες εκτάσεις, ακόμα και σε σημαντική απόσταση από τον τόπο προέλευσής τους, ενώ τα πιο χοντρά εναποτίθενται πιο κοντά και σε μεγαλύτερες συγκεντρώσεις. Τυπικά δείγματα τέτοιων αποθέσεων είναι τα λες, πέτρωμα μαλακό και πορώδες, κίτρινο, χωρίς ίχνη στρώσης, που συναντάται κυρίως στην Κίνα, σε μάζες πάχους ακόμη και 600 μ., στο Μεξικό, στη νότια και κεντρική Ευρώπη, και οι εκτάσεις άμμου με κόκκους συνήθως ομοιόμορφους, μέσων διαστάσεων και λεπτούς, με διάταξη συχνά διασταυρούμενων στρώσεων. Οι κόκκοι αυτοί, με την επανειλημμένη κύλισή τους και την τριβή μεταξύ τους και πάνω στο έδαφος, αποκτούν σχήμα στρογγυλοποιημένο και εξαιρετικά λεία επιφάνεια. Στις εκτάσεις αυτές, οι οποίες σχηματίζονται κυρίως στις ερημικές, υποερημικές και παράκτιες ζώνες με την ενέργεια ανέμων που πνέουν συνεχώς προς ορισμένη κατεύθυνση, μπορούν να σχηματιστούν οι θίνες, τόσο ως μεμονωμένες όσο και ως συνεχόμενες (θίνες εγκάρσιες και διαμήκεις). Ο χαρακτηριστικός βράχος στον οποίο οφείλει το όνομά του ένα ακρωτήριο της Σαρδηνίας, γνωστό ως ακρωτήριο της Αρκούδας (Capo d’ Orso), δημιουργήθηκε από αιολική διάβρωση (φωτ. Sef).